حسین مهرپور

حسین مهرپور محمدآبادی (زاده ۱ فروردین ۱۳۲۲ در محمدآباد یزد) حقوقدان، استاد دانشگاه و از چهره‌های برجسته در حوزه حقوق اساسی، حقوق خانواده و حقوق بشر در ایران است. وی طی دهه‌ها فعالیت در دستگاه قضایی، دانشگاه، شورای نگهبان، مرکز تحقیقات استراتژیک، و نهادهای مرتبط با حقوق بشر، نقش مهمی در تدوین، تبیین و آموزش مفاهیم حقوقی در جمهوری اسلامی ایران داشته است.[۱] وی در حال حاضر نیز عضو شورای راهبردی ویکی حقوق است.[۲]

حسین مهرپور محمدآبادی
حسین مهرپور.jpg
زادهٔ۱۳۲۲
محمدآباد یزد
تحصیلاتدکتری حقوق خصوصی
محل تحصیلدانشگاه تهران
پیشه(ها)معاون قضایی قوه قضائیه
عضو حقوقدان شورای نگهبان
عضو هیات علمی دانشگاه شهید بهشتی
تخصصحقوق خصوصی، حقوق بشر، حقوق اساسی، حقوق خانواده
مرتبه حوزویخارح فقه و اصول

زندگی‌نامه

حسین مهرپور در سال ۱۳۵۰ ازدواج کرد. حاصل این ازدواج یک دختر و چهار پسر است که همگی مسیر تحصیلی خود را در رشته‌های پزشکی طی کرده‌اند و هر یک در یکی از شاخه‌های تخصصی پزشکی مشغول به کار هستند. وی در طول زندگی خانوادگی خود همواره در کنار مسئولیت‌های علمی و اجرایی، تلاش داشته است تا تعادل میان فعالیت‌های حرفه‌ای و مسئولیت‌های خانوادگی را حفظ کند.

مهرپور فرزند ارشد خانواده‌ای کشاورز و مذهبی بود و پس از درگذشت پدرش در سال ۱۳۴۳، در سن ۲۱ سالگی، مسئولیت سرپرستی خانواده را به عهده گرفت. در آن زمان، کوچک‌ترین برادرش محمدعلی تنها دو سال داشت. محمدعلی مهرپور در سال ۱۳۶۱، در جریان جنگ ایران و عراق و در جبهه غرب، به شهادت رسید. این واقعه تأثیر عمیقی بر زندگی شخصی و نگرش اجتماعی حسین مهرپور داشت و همواره از آن به عنوان یکی از خاطرات تلخ اما تعیین کننده در مسیر زندگی خود یاد کرده است.[۱]

تحصیلات

تحصیلات و تحصیل در حوزه

حسین مهرپور در خانواده‌ای کشاورز و مذهبی در روستای محمدآباد یزد به دنیا آمد. تحصیلات ابتدایی را تا کلاس چهارم در زادگاهش گذراند. در سال ۱۳۳۵ به مدرسه علمیه مصلی یزد وارد شد و دروس مقدماتی حوزه، از صرف و نحو تا منطق و معانی بیان را فرا گرفت. سپس برای ادامه تحصیل در سال ۱۳۳۸ به حوزه علمیه قم رفت و دروس سطح را نزد اساتیدی چون فاضل لنکرانی، مکارم شیرازی و دیگران آموخت. در دوره‌ای نیز در حوزه مشهد تحصیل کرد و دروس فقهی را نزد اساتید حوزه خراسان فرا گرفت.[۱]

تحصیلات دانشگاهی

با گذراندن امتحانات متفرقه در شهریور ماه سال ۱۳۴۵ موفق به اخذ دیپلم شد و در سال ۱۳۴۹ در کنکور سراسری شرکت کرد، و با قبولی در رشته حقوق دانشگاه تهران در رشته حقوق قضایی دانشکده حقوق و علوم سیاسی این دانشگاه به تحصیل پرداخت. پس از آن، در آزمون کارشناسی‌ارشد رشته حقوق خصوصی پذیرفته شد و در سال ۱۳۵۴ از دانشگاه تهران فارغ‌التحصیل گردید. در همان سال در دوره دکتری حقوق خصوصی دانشگاه تهران پذیرفته شد و دوره دروس کلاسی دکتری را به پایان رساند و موضوع رساله دکتری را نیز انتخاب کرد ولی به دلیل وقوع انقلاب اسلامی و تحولات دانشگاهی و اشتغالات، دفاع از رساله با تأخیراتی روبرو شد. سرانجام در سال ۱۳۶۷ از رساله دکتری دفاع کرد و موفق به اخذ درجه دکتری در رشته حقوق خصوصی و اسلامی شد.[۱]

سوابق شغلی

سوابق شغلی حسین مهرپور بخش گسترده‌ای از فعالیت‌های حرفه‌ای او را در عرصه‌های مختلف حقوقی و دانشگاهی دربرمی‌گیرد. وی در اواخر سال ۱۳۵۱، پس از گذراندن دوره کارآموزی قضایی، با ابلاغ وزارت دادگستری به‌عنوان دادیار دادسرا در یکی از شهرستان‌ها آغاز به‌کار کرد. در ادامه، در سمت‌های مختلفی از جمله دادیار، بازپرس، قاضی دادگاه، و نیز دادیار دیوان عالی کشور و رئیس دفتر دیوان عالی کشور فعالیت داشت. پس از انقلاب اسلامی، مهرپور در ساختار جدید قوه قضائیه نیز به خدمت ادامه داد و در سال ۱۳۶۸ به سمت معاون قضایی قوه قضائیه منصوب شد. وی مجموعاً تا اسفند ۱۳۶۹، یعنی در حدود ۱۶ سال، در دستگاه قضایی کشور حضور فعال داشت و پس از آن به دانشگاه منتقل شد.

در ۱۴ اسفندماه ۱۳۶۹، مهرپور با رتبه ۱۰ قضایی و پس از ۱۶ سال سابقه قضایی، به عنوان عضو هیئت علمی به دانشکده حقوق دانشگاه شهید بهشتی انتقال یافت. هرچند پیش از آن نیز سابقه تدریس داشت، اما از این تاریخ به صورت رسمی با مرتبه استادیاری پایه یک مشغول به فعالیت آموزشی و پژوهشی شد. در طول سال‌های فعالیت دانشگاهی، با رعایت ضوابط قانونی ارتقاء مرتبه، به دانشیاری و در نهایت در سال ۱۳۸۱ به مرتبه استادی دست یافت. وی در این دوران دروس متعددی در حوزه‌های مختلف حقوقی از جمله حقوق اساسی، متون فقه، حقوق مدنی، حقوق خانواده و حقوق بشر تدریس کرد. همچنین از سال ۱۳۹۱ تا ۱۳۹۵ ریاست دانشکده حقوق دانشگاه شهید بهشتی را بر عهده داشت و در ۳۱ مرداد ۱۳۹۵ با پایه ۳۰ استادی بازنشسته شد.[۱]

مسئولیت‌ها و فعالیت‌های ملی

حسین مهرپور در کنار فعالیت‌های آموزشی و قضایی، نقش‌های متعددی در نهادهای کلیدی جمهوری اسلامی ایران بر عهده داشت که در عرصه قانون‌گذاری، نظارت، سیاست‌گذاری و حقوق اساسی کشور تأثیرگذار بوده‌اند.[۱]

شورای نگهبان

وی از سال ۱۳۵۹ تا ۱۳۷۱، به مدت دو دوره ۶ ساله، به عنوان عضو حقوقدان شورای نگهبان فعالیت کرد. انتخاب وی در تیرماه ۱۳۵۹، پس از معرفی از سوی شورای عالی قضایی و رأی نمایندگان مجلس شورای اسلامی انجام شد. مهرپور در آن زمان در کنار سایر حقوقدانان منتخب، از نخستین اعضای شورای نگهبان به شمار می‌رفت. وظایف اصلی او شامل بررسی تطابق مصوبات مجلس شورای اسلامی با قانون اساسی بود. در طول این مدت، در بسیاری از بررسی‌های حقوقی و مباحثات تخصصی پیرامون قوانین جدید، اصلاحات قانونی، و موضوعاتی چون تعزیرات، دیه، قصاص، قوانین خانواده، طلاق و... مشارکت فعال داشت. وی همچنین در مقاطعی قائم‌مقام دبیر شورای نگهبان بود و بخشی از مسئولیت‌های مدیریتی شورا را نیز بر عهده داشت.

در این دوره، مهرپور در فرآیندهای پیچیده‌ای چون بررسی راهکارهای قانونی برای مقابله با چالش‌های جدید نظام پس از انقلاب، بررسی و تفسیر نظرات بنیانگذار انقلاب درباره ضرورت‌های قانون‌گذاری و نقش شورای نگهبان، و تعاملات با نهادهایی چون مجمع تشخیص مصلحت نظام، حضوری جدی داشت. بخشی از تجربیات او از این دوران در قالب مقالات علمی و کتاب‌هایی چون دیدگاه‌های جدید در مسائل حقوقی و مختصر حقوق اساسی جمهوری اسلامی ایران منتشر شده است.[۱]

مرکز تحقیقات استراتژیک

پس از پایان دوره عضویت در شورای نگهبان و خروج از قوه قضائیه در سال ۱۳۷۱، مهرپور بنا به دعوت حسن روحانی، رئیس وقت مرکز تحقیقات استراتژیک، به عنوان عضو علمی و سپس قائم‌مقام رئیس مرکز و معاون فقه و حقوق در این نهاد مشغول به فعالیت شد. مرکز تحقیقات استراتژیک، که ابتدا وابسته به ریاست‌جمهوری و بعدها زیرمجموعه مجمع تشخیص مصلحت نظام شد، به عنوان بازوی پژوهشی و تحلیلی در حوزه سیاست‌گذاری و راهبردهای کلان کشور عمل می‌کرد.

مهرپور در این مرکز در تدوین و ارائه گزارش‌های حقوقی، مشارکت در جلسات پژوهشی، برگزاری همایش‌ها، تألیف مقالات علمی، و راهبری طرح‌های تحقیقاتی مشارکت فعال داشت. او در این دوران، آثاری در زمینه مسئولیت رئیس‌جمهور در اجرای قانون اساسی، حقوق بشر در اسناد بین‌المللی و دیدگاه‌های جمهوری اسلامی ایران، و نقش اوضاع و احوال اجتماعی در تحول احکام فقهی منتشر کرد. برخی از این مقالات در مجله راهبرد که توسط مرکز منتشر می‌شد، به چاپ رسیدند. همچنین کتاب مشترکی با حسن روحانی با عنوان سن اهلیت و مسئولیت قانونی در حقوق ایران و فقه اسلامی حاصل همکاری وی در این مرکز است.[۱]

هیئت پیگیری و نظارت بر اجرای قانون اساسی

در سال ۱۳۷۶، با آغاز ریاست جمهوری محمد خاتمی، و تأکید دولت وقت بر قانون‌گرایی و صیانت از حقوق ملت، هیئتی به نام هیئت پیگیری و نظارت بر اجرای قانون اساسی بر اساس اصل ۱۱۳ قانون اساسی تشکیل شد. مهرپور به عنوان یکی از اعضای این هیئت و با رأی دیگر اعضا، به عنوان رئیس آن برگزیده شد. وی همچنین با حکم رسمی رئیس‌جمهور به عنوان مشاور او در امور قانون اساسی منصوب شد.

این هیئت مسئول بررسی و پیگیری گزارش‌های مربوط به موارد نقض قانون اساسی توسط نهادهای دولتی و حکومتی بود و در قالب ارائه گزارش‌ها و نامه‌های رسمی، به رئیس‌جمهور اعلام نظر می‌کرد. موضوعاتی همچون توقیف مطبوعات، رد صلاحیت‌ها، حقوق اقلیت‌ها، مسائل انتخابات، و دیگر مباحث مربوط به حقوق اساسی مردم در دستور کار این هیئت قرار داشت. مهرپور در این مقام نقش مهمی در سامان‌دهی همایش‌های علمی، ارائه گزارش‌های حقوقی و مستندسازی مکاتبات هیئت ایفا کرد.

نتایج و مستندات فعالیت‌های این نهاد در قالب دو جلد کتاب با عنوان رئیس‌جمهور و مسئولیت اجرای قانون اساسی و نیز کتاب وظیفه دشوار نظارت بر اجرای قانون اساسی منتشر شد. این کتاب‌ها بخش قابل توجهی از تلاش‌های مهرپور در راستای حفظ اصول قانون اساسی، حمایت از حقوق مدنی و سیاسی مردم و تعامل سازنده با نهادهای دولتی را به‌صورت مستند ارائه می‌کنند.

در مجموع، مسئولیت‌های ملی حسین مهرپور ترکیبی از دانش نظری حقوق، تجربه قضایی و دغدغه‌های عملی برای بهبود ساختارهای قانونی و اجرایی کشور را بازتاب می‌دهد. حضور مستمر او در این نهادها، سهم قابل توجهی در شکل‌گیری و توسعه حقوق اساسی و سیاست‌گذاری حقوقی در جمهوری اسلامی ایران داشته است.[۱]

فعالیت‌های بین‌المللی و حقوق بشری

حسین مهرپور از دهه ۱۳۷۰ به بعد، در کنار مسئولیت‌های داخلی، نقش فعالی در حوزه بین‌المللی به ویژه در زمینه حقوق بشر ایفا کرد. نقطه آغاز این فعالیت‌ها با تهیه و ارائه گزارش دوره‌ای جمهوری اسلامی ایران در زمینه اجرای میثاق بین‌المللی حقوق مدنی و سیاسی به کمیته حقوق بشر سازمان ملل متحد همراه بود. با توجه به مسئولیت او در آن زمان به عنوان معاون قضایی قوه قضائیه، تهیه گزارش مزبور به وی محول شد. او با تشکیل هیئتی از قضات و کارشناسان وزارت خارجه، گزارش مزبور را بر اساس مستندات قانونی، رویه‌های قضایی و تحولات فقهی آماده کرد و نسخه انگلیسی آن در نیمه اول سال ۱۳۷۱ به سازمان ملل ارائه شد.

در ادامه، مهرپور به عنوان رئیس هیئت اعزامی ایران به ژنو، در جلسات کمیته حقوق بشر سازمان ملل شرکت کرد و ضمن ارائه توضیحاتی درباره نظام حقوقی و قضایی جمهوری اسلامی، به پرسش‌های اعضای کمیته در زمینه مسائل حقوق بشری پاسخ داد. این جلسات ابتدا در آبان ۱۳۷۱ در ژنو و سپس در فروردین و تیر ۱۳۷۲ در نیویورک و ژنو برگزار شدند. او در این جلسات تلاش کرد تصویری حقوقی، منظم و مستدل از وضعیت حقوق بشر در ایران ارائه دهد، و همزمان از مواضع نظام جمهوری اسلامی ایران در برابر انتقادها و گزارش‌های بین‌المللی دفاع کند. شرح این جلسات، همراه با تفسیرها و تحلیلی از روند گفت‌وگوها، در کتاب حقوق بشر در اسناد بین‌المللی و موضع جمهوری اسلامی ایران منتشر شده است؛ کتابی که از نخستین آثار منسجم داخلی پس از انقلاب در این حوزه به‌شمار می‌رود.

مهرپور علاوه بر کمیته حقوق بشر، در سال‌های بعد نیز به عنوان مشاور یا عضو هیئت جمهوری اسلامی ایران در نشست‌های نهادهای مختلف حقوق بشری سازمان ملل متحد، از جمله کمیسیون حقوق بشر (که بعدها به شورای حقوق بشر تبدیل شد)، کمیته سوم مجمع عمومی سازمان ملل، یونسکو و سازمان بین‌المللی کار (ILO) شرکت کرد. او در این نشست‌ها ضمن شرکت در بحث‌ها و ایراد سخنرانی‌هایی با محوریت حقوق بشر اسلامی، تفاوت‌های مفهومی و کاربردی نظام حقوقی ایران با استانداردهای بین‌المللی، به تبیین دیدگاه‌ها و مبانی فقهی و قانونی نظام جمهوری اسلامی ایران پرداخت. در این مباحثات، تأکید مهرپور بر تداخلات و تفاوت‌های دو نظام فکری حقوق بشر غربی و اسلامی، و تلاش برای نزدیکی و ارائه راه‌حل‌هایی جهت کاهش تعارضات، بخش مهمی از سخنان و مواضع وی را تشکیل می‌داد.

همزمان با این فعالیت‌های بین‌المللی، مهرپور یکی از چهره‌های مؤسس و فعال در کمیسیون حقوق بشر اسلامی ایران نیز بود؛ نهادی که در سال ۱۳۷۳ با هدف گسترش و تبیین حقوق بشر از منظر اسلام، نظارت بر رعایت این حقوق در کشور، رسیدگی به شکایات مردمی و ایفای نقش به عنوان نهاد ملی حقوق بشر شکل گرفت. او ابتدا به‌عنوان یکی از اعضای شورای عالی سیاست‌گذاری کمیسیون منصوب شد و سپس در جلسات علمی، نظارتی و پژوهشی این نهاد، مشارکت مؤثر داشت. این کمیسیون در دهه‌های ۱۳۷۰ و ۱۳۸۰ نقش مهمی در ارزیابی و آموزش حقوق بشر، تهیه گزارش‌ها و ارائه توصیه‌های مشورتی به نهادهای حاکمیتی ایفا می‌کرد و به نوعی پل ارتباطی میان جامعه مدنی و حاکمیت در زمینه حقوق انسانی به شمار می‌رفت.

مهرپور در مقام مدرس دانشگاه، محقق و نماینده حقوقی ایران در مجامع بین‌المللی، همواره سعی داشت با نگاهی حقوقی، مستند و بی‌طرفانه، در عین دفاع از مواضع جمهوری اسلامی ایران، زمینه بهبود واقعی وضعیت حقوق بشر در کشور را نیز فراهم کند. مجموعه‌ای از فعالیت‌ها، سخنرانی‌ها، گزارش‌ها و مواضع وی در این حوزه نه‌تنها از منظر تاریخی، بلکه به عنوان منابع تحلیلی قابل استناد برای فهم مناسبات حقوق بشر ایران و جهان در دهه‌های اخیر اهمیت دارد.[۱]

آثار علمی

کتب

حسین مهرپور تألیفات متعددی دارد. برخی از آن‌ها در چندین نوبت به چاپ رسیده‌اند. برخی از این آثار عبارتند از:

مقالات

مهرپور ده‌ها مقاله در نشریات علمی‌پژوهشی، تخصصی، ترویجی و بین‌المللی منتشر کرده‌است. برخی از این مقالات عبارتند از:

  • روح قانون در حقوق ایران
  • دیدگاه اسلام در مورد آزادی عقیده و بیان
  • قانون اساسى مسؤولیت اجرا و تفکیک قوا
  • سرگذشت تعزیرات
  • کنکاشی در مفهوم بردگی در اسلام با توجه به مقتضیات جهان معاصر
  • قانون اساسى; مسؤولیت اجرا و تفکیک قوا
  • بررسی فقهی- حقوقی وضعیت متفاوت زن و مرد در طلاق
  • بررسی تفاوت اجرای حکم قصاص در مورد زن و مرد
  • مجمع تشخیص مصلحت نظام و جایگاه قانونی آن

راهنمایی، مشاوره و داوری پایان‌نامه‌ها و رساله‌ها

وی تاکنون راهنمایی، مشاوره و داوری ده‌ها پایان‌نامه کارشناسی ارشد و رساله دکتری را در حوزه‌های مختلف حقوقی را بر عهده داشته است.

مشاهده فهرست پایان نامه های تحت راهنمایی حسین مهرپور در ویکی حقوق
مشاهده فهرست پایان نامه های تحت مشاوره حسین مهرپور در ویکی حقوق
مشاهده فهرست رساله های تحت مشاوره حسین مهرپور در ویکی حقوق
مشاهده فهرست رساله های تحت راهنمایی حسین مهرپور در ویکی حقوق

آیین نکوداشت حسین مهرپور

در تاریخ ۳۰ خرداد ۱۴۰۲، آیین نکوداشت حسین مهرپور با حضور چهره‌های علمی، حقوقی و سیاسی کشور در سالن فردوسی خانه اندیشمندان علوم انسانی برگزار شد. این مراسم که هم‌زمان با رونمایی از کتاب مجموعه مقالات اهدایی به ایشان صورت گرفت، با حضور افرادی چون محمدجواد ظریف، سید مصطفی محقق داماد، نسرین مصفا، گودرز افتخار جهرمی، ابراهیم بیگ‌زاده، محسن اسماعیلی و جمعی دیگر از استادان دانشگاه، حقوقدانان، و پژوهشگران همراه بود. در این نکوداشت، سخنرانان ضمن مرور ابعاد علمی، اخلاقی، و حرفه‌ای شخصیت مهرپور، بر نقش مؤثر او در نهادهای کلیدی نظام جمهوری اسلامی مانند شورای نگهبان، قوه قضائیه، مرکز تحقیقات استراتژیک و حوزه حقوق بشر تأکید کردند. سخنرانان از او به عنوان چهره‌ای شاخص در دفاع از حقوق بشر، حقوق ملت و آشنایی جامعه با حقوق خود یاد کردند.[۳]

پیوند به بیرون

منابع

  1. ۱٫۰ ۱٫۱ ۱٫۲ ۱٫۳ ۱٫۴ ۱٫۵ ۱٫۶ ۱٫۷ ۱٫۸ ۱٫۹ ارجنامه دکتر حسین مهرپور، جلد اول، نظری بر گذر عمر، زندگینامه خود نوشت حسین مهرپور، انتشارات داد و دانش، ۱۴۰۲
  2. شورای راهبردی ویکی حقوق
  3. «نکوداشت یک عمر فعالیت دکتر حسین مهرپور استاد دانشگاه شهید بهشتی برگزار شد». دانشگاه شهید بهشتی. دریافت‌شده در ۲۰۲۵-۰۶-۰۵.